Er moeten niet minder maar méér boeken op tv

Het stopzetten van Brommer op zee getuigt van kortzichtigheid, schrijft CPNB-directeur Eveline Aendekerk in NRC Opinie. De publieke omroep ondermijnt daarmee de eigen beginselen.

Je kan er met je verstand niet bij: Brommer op zee, het boekenprogramma van de VPRO, komt in het nieuwe jaar niet terug op het scherm. Was getekend: NPO.

In Brommer op zee kwamen binnen het raamwerk van een gevarieerd magazine als regel twee schrijvers of dichters aan het woord, in gesprek met de toegewijde presentatoren Ruth Joos en Wilfried de Jong. Gaandeweg vonden zij steeds beter hun draai. Dat groeiproces weerspiegelde zich aan de kant van de kijkers. Er waren meer aanhakers dan afhakers en zo kroop hun aantal omhoog richting 200.000. Dat is vier maal de Johan Cruijff Arena vol. De kijkers van Brommer op zee waren geboeid, werden verrast en geraakt door schrijvers die ze nog niet kenden, en namen zich voor een boek van die schrijver te gaan lezen en het programma vaker te bekijken. Hoeveel mensen hebben Brommer op zee meer dan één keer bekeken? Eén op de vijftig Nederlanders? Ik denk nog meer.

Maar dat is kennelijk niet genoeg. Is het omdat langere gesprekken saai zijn? Of omdat Brommer op zee er is voor mensen die toch al lezen? Saai is een kwestie van smaak. Er zijn mensen die een voetbalwedstrijd saai vinden – ik ben er daar één van – en dat zijn er heel wat meer dan er naar Brommer op zee keken. En wat is er mis met boekenlezers? Lezen is mentale fitness. Boekwinkel en bibliotheek zijn net zo nuttig als sportschool en stappenteller. Ook afgetrainde lezers hebben er behoefte aan wegwijs gemaakt te worden in het overstelpende aanbod. Ook zij zijn afhankelijk van bemiddelaars die ze op een nieuw spoor zetten. Die bemiddelaars kunnen niet zonder podia: sociale media (BoekTok!), playlists, podcasts, geschreven media. En ook good old lineaire radio en televisie, in de vorige eeuw begonnen als volksverheffers.

Het is de publieke omroep die de fakkel van de volksverheffing de 21ste eeuw in draagt. Dat vind je terug in het mission statement van de NPO. Aan verheven termen geen gebrek. De NPO belooft ‘een rijker leven voor iedereen’, bekommert zich om ‘kwetsbare genres voor de fijnproever tot de broodnodige ontspanning voor een breed publiek’. Daarmee is de NPO ‘een belangrijke levensader voor de creatieve sector in Nederland’.

Voor onze schrijvers wordt nu een ader afgekneld. Tegelijkertijd zet het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vol in op lezen en het verbeteren van de leesvaardigheid. Dit is nota bene hetzelfde ministerie waaruit de NPO zijn gelden ontvangt. Zouden er dan niet juist veel méér boekenprogramma’s op radio en tv moeten verschijnen? Bij onze buren in Frankrijk en Duitsland kan dat blijkbaar wel.

Weliswaar zegt de NPO erbij dat boeken en schrijvers rond de Boekenweek twaalf weken lang centraal zullen staan in Eus’ Boekenclub. Dat is goed nieuws, het zal een groot publiek enthousiast maken voor schrijvers en bestsellers. Maar dat alleen is niet genoeg. Zowel Eus’ Boekenclub, met een meer entertainment-benadering vanuit het Burgerweeshuis in Deventer, als Brommer op zee heeft zijn bestaansrecht. In het verleden trok Hier is… Adriaan van Dis 770.000 kijkers. Ongeacht de formule zou voor boeken op tv publiek moeten zijn.

Drie jaar geleden sprak ik met de NPO-directeur over het gebrek aan boekenprogramma’s bij de publieke omroep. Aanleiding was het stopzetten van VPRO Boeken destijds. Dat leidde tot de belofte om in breder gezelschap te verkennen waar behoefte aan is en wat de NPO zou kunnen doen. Mocht deze verkenning ooit nog plaatsvinden, dan denkt het boekenvak graag met de NPO mee.

In de campagnes van de CPNB staat de lezer centraal, de beginnende lezer net zo goed als de goed getrainde lezer. Al die lezers kunnen niet zonder schrijvers, vertalers en tekenaars. Ook minder bekende schrijvers, vertalers en tekenaars verdienen kansen en koestering, niet zozeer omwille van zichzelf maar omwille van onze cultuur, die anders verstart en verschraalt. Koesteren en opkweken, ze zitten in het woord ‘cultuur’ besloten.

Schrijvers kunnen je verplaatsen in het hoofd van een ander, van iemand die je totaal vreemd is, of uitgesproken onsympathiek. Als er ooit eens een roman verschijnt over de dilemma’s van een publieke omroepbaas, snel ik naar de winkel. Misschien dat ik het dan een keer begrijp.

– Eveline Aendekerk

NRC Handelsblad, online 8 december 2022/papier 9 december 2022

https://www.nrc.nl/nieuws/2022/12/08/er-moeten-niet-minder-maar-meer-boeken-op-tv-a4150873