CPNB schrapt vrije keuzeruimte van NS Publieksprijs

De CPNB moest vorig jaar de verkiezing van de NS Publieksprijs annuleren als gevolg van grootschalige stemfraude. Dit jaar krijgt de prijs daarom een licht gewijzigde opzet – zonder vrije keuze voor lezers. Directeur Eveline Aendekerk licht toe.

Bron: Maarten Dessing | Boekblad

Hoe kijk je nu terug op het rumoer van vorig jaar?
‘Het was natuurlijk niet fijn. Je organiseert geen prijs om hem halverwege stop te zetten. Ik vond het vooral heel vervelend voor de auteurs en hun uitgevers, die gelukkig goed op onze beslissing hebben gereageerd. Maar het was ook heftig voor ons. We voelden ons een politieke speelbal, nadat een onschuldige prijs was gekaapt door iets wat helemaal niets met leesplezier of liefde voor boeken te maken had. De mensen die bij ons de socials doen of de klantenservice, hebben veel naars over zich heen gekregen.’ 

Had de CPNB van tevoren of tijdens de rel dingen anders kunnen doen?
‘Van tevoren niet, we hadden dit absoluut niet zien aankomen. Tijdens het proces hebben we ingegrepen, maar er viel niets te beginnen tegen de zeer geavanceerde proton scripts – een vorm van digitaal stemmen manipuleren – die meteen na het uitbrengen van de stem de koppeling met het mailadres vernietigden, zodat we niet konden achterhalen welke stem echt en welke fake was. En dat zat bij alle boeken. Het was jammer dat ikzelf net corona had. Toen Khalid & Sophie over de beslissing om te stoppen met iedereen aan hun talkshowtafel praatte, had ik daar heel graag bij gezeten.’ 

Hebben jullie enig idee hoe het gewone publiek op het staken reageerde?
‘Dat is juist het opvallende. NS had snel een onderzoek uitgezet onder hun reizigerspanel, waar ruim duizend mensen inzitten. Wat bleek? De interesse voor de prijs was gestegen. En op de vraag of NS ermee door moet gaan, zei een ruime meerderheid: ja, absoluut. Dat was echt een opsteker.’ 

En NS gáát er dus ook mee door…
‘Ja. Wij hebben inmiddels een nieuwe samenwerkingsovereenkomst met NS gesloten. Zij zijn gestopt met de Boekenweek en concentreren zich nu op Zomerlezen en de NS Publieksprijs. Dat betekent een grotere campagne om aandacht te genereren voor deze prijs. Ofwel: meer aandacht voor de genomineerde boeken, het stemmen en het winnende boek. De winnaar wordt straks bijvoorbeeld gepromoot in de trein via de schermen in de trein.’ 

Wat verandert er dit jaar aan de NS Publieksprijs?
‘De zichtbaarste verandering is het schrappen van de vrije keuze. Mensen kunnen alleen stemmen op de zes boeken die tussen 1 juli 2022 en 30 juni 2023 het best zijn verkocht. Ten tweede passen we het reglement scherper toe. De prijs stond altijd al alleen open voor fictie en verhalende non-fictie. Maar in die laatste categorie heb je altijd twijfelgevallen. Is het echt verhalend of toch eerder informatief of zelfhulp? We hebben nu een comité samengesteld, waarin boekverkopers en andere experts zitten, die ons bij twijfel goed kunnen adviseren – zodat bijvoorbeeld zelfhulpboeken niet mee kunnen dingen.’ 

Wat zal het effect op het engagement zijn van het schrappen van de vrije keuze?
‘De impact daarvan was altijd verwaarloosbaar. Afgezien van de uitzonderingen, zoals vorig jaar – of 2005, toen de Nieuwe Bijbelvertaling won –, ging zo’n 2% van de stemmen naar de vrije keuze, met uitschieters tot 5%. En waarop werd gestemd, was altijd heel versnipperd.’ 

Als je bedenkt dat de NS de prijs meer aandacht geeft, zal er in 2023 dus eerder meer dan minder worden gestemd dan twee jaar geleden.
‘En niet alleen daarom. Kijk in het Beerda-merkonderzoek hoe de prijs zich tussen 2010, de eerste meting, en 2022 heeft ontwikkeld. Het is inmiddels van alle boekenprijzen voor volwassenen het sterkste merk. Alleen de Gouden Griffel – een kinderboekenprijs – is nog sterker. De NS Publieksprijs spreekt steeds meer mensen aan.’ 

Neemt ook het engagement van de boekhandel toe?
‘We horen nog steeds weleens: maar die boeken worden toch al goed verkocht? Dan denk ik: wat is goed? Een grote bestseller is nog altijd maar door hooguit 1% van de Nederlanders gelezen, verreweg de meeste mensen hebben de winnaar nog niet gelezen. Je ziet ook het effect: elk jaar keren de genomineerde boeken terug in de Bestseller 60. En dan heb ik het niet eens over de winnaar.

Op dit moment doet een derde van de boekhandels actief mee aan de prijs, maar ik blijf hopen dat dit percentage verder groeit. Als iedereen zijn schouders eronder zet, door de oproep om te stemmen te verspreiden en de miniboekjes van de genomineerde titels neer te leggen, kunnen we deze prijs nog groter maken. Iedere boekverkoper kan tot en met 6 september materialen bestellen. Doe dat!’ 

En hoe stellen uitgevers zich op?
‘Dat vonden we spannend. Zouden de uitgevers er na vorig jaar nog zin in hebben? Ja dus. We hebben inmiddels de genomineerde boeken vastgesteld – een mooie mix van literatuur, spanning en non-fictie. Toen we de betrokken auteurs en uitgevers informeerden, bleek iedereen superenthousiast.’ 

Zijn jullie bevreesd dat, ondanks alles, hetzelfde drama plaatsvindt als vorig jaar – al was het maar omdat iemand wraak wil nemen?
‘We hebben de e-mailverificatie, die we vorig jaar tijdens de stemming invoerden, definitief toegevoegd. Dat is de derde verandering, en deze hebben we al getest bij onze andere stemcampagnes: Kinderjury en Gouden Kookboek. Daar zijn toen geen gekke dingen gebeurd. De komende week doet een extern bureau nóg een extra test, maar het ziet ernaar uit dat het stevig genoeg is. Alle seinen staan op dit moment op groen.’ 

Tot slot: hebben de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november invloed op de prijs?
‘We hebben daarom de stemperiode en de uitreiking vervroegd. De nominaties worden op 11 oktober bekend gemaakt, de winnaar op 8 november. Het was heel fijn dat we hiervoor dezelfde mediapartner hebben als vorig jaar: EenVandaag – die trouwens ook weer een onderzoek naar het lezen uitzet onder hun panel. Zij organiseren een van de debatten in aanloop naar de verkiezingen en konden ons daarom precies adviseren wanneer we wat moesten doen om nergens last van te hebben. De campagne van NS kon hier gelukkig ook op worden aangepast.’