‘Er is lef voor nodig om op een voornemen terug te komen’

Speech van CPNB-directeur Eveline Aendekerk bij de overhandiging van boekenpetitie.nl aan de Tweede Kamer op 11 juni 2024.

Eveline Aendekerk bij het aanbieden van de petitie (foto: Bas van Hattum)

Toegevoegde waarde. Wat een mooie term eigenlijk. Het klinkt bijna als een roman, maar het is de aanleiding voor de petitie die we vandaag aanbieden. 

Dat doen we níét alleen namens het boekenvak. Maar namens meer dan 275.000 Nederlanders die de toegevoegde waarde erkennen van boeken lezen. Dat zijn er véél meer dan alleen al die mensen die met hart en ziel werken bij boekhandels, uitgeverijen, drukkerijen, bibliotheken of in het taalonderwijs. En dat zijn ook zéker niet alleen de fanatieke literatuurliefhebbers. Wáren er daar maar zoveel van, zullen de schrijvers in deze zaal nu denken. 

Nee, ik sta hier namens een groot en divers gezelschap van mensen uit heel Nederland, met heel verschillende achtergronden en politieke ideeën. Het zijn niet alleen de lezers van Giphart, maar ook die van Gijp. Het is de moeder die na het werk haar peuter voorleest. De tiener die zich dankzij Booktok door een moeilijke tijd heen slaat. De nieuwkomer die door Nederlandse boeken beter begrijpt waar hij terecht is gekomen. En de oudere die niet veel meer buitenkomt, maar nog steeds voelt dat ze lééft als ze leest.

En al die mensen, ruim 275.000, tekenden deze petitie níét omdat ze links of rechts stemmen en ook niet omdat ze per se iets vinden van de verkiezingsuitslag. Maar omdat zij, en nog veel meer mensen met hen, de toegevoegde waarde zien van het boek: voor de economie, voor zichzelf én voor de samenleving. Want boeken zijn de dragers van onze cultuur. En laten mensen van jongs af aan ook andere werelden en gezichtspunten zien.

Boeken zijn dé manier om mensen kennis te laten nemen van belangrijke inzichten. Dat vindt ook ons nieuwe kabinet. Dat denk ik tenminste, want waarom anders zouden drie van de vier partijleiders in het kabinet boeken hebben geschreven over hún ideeën voor Nederland? 

Taalvaardigheid en geletterdheid maken hét verschil in de ontwikkeling van mensen, op school en op de arbeidsmarkt. En in een tijd waarin nepnieuws en cybercrime aan de orde van de dag zijn, waarin sociale media de toon zetten in de samenleving, is leesvaardigheid belangrijker dan ooit. 

Dat het nieuwe kabinet die mening deelt, weet ik zeker. Want in het hoofdlijnenakkoord staat dat leesvaardigheid absolute prioriteit krijgt. En het bevorderen van de Nederlandse taalvaardigheid een kerntaak wordt van het hoger onderwijs. Wat mooi, wat góéd! 

Maar ik sta hier omdat er óók iets anders in dat akkoord staat. Iets dat haaks staat op die ‘absolute prioriteit’. Meer dan een verdubbeling van de btw op boeken. Natuurlijk, we snappen allemaal dat het kabinet nieuwe plannen ergens van moet betalen. Maar van 9% naar 21% is niet alleen een kwestie van boekhouding. Het kabinet bepaalt hiermee ook z’n houding tegenover boeken. Van meer belasten gaat immers een ontmoedigend signaal uit. Het is niet voor niets een middel waarmee de overheid mensen minder laat drinken of roken.

Misschien verwacht u op dit punt een bevlogen betoog over de schoonheid van de letteren. Dat komt later, bij sprekers die daar meer verstand van hebben. Eerst moeten we het hebben over de harde realiteit van de cijfers.  

Als de btw stijgt naar 21%, zullen Nederlanders zo’n vier miljoen boeken per jaar minder kopen. Vier miljoen! Dat heeft niet alleen serieuze economische gevolgen voor al die mensen die werkzaam zijn in de Nederlandse boekenbranche. Er zal minder gelezen én voorgelezen worden in de Vinex-wijk, op het stadsbalkon en in het verzorgingshuis. En uiteraard komt de klap van de hogere belasting het hardst aan bij wie minder te besteden heeft.  

Want vergis u niet: driekwart van de boekenkopers behoort sociaal-economisch tot de midden- of lagere klasse. Meer dan de helft is laag- of middenopgeleid. Eén derde is jonger dan 35 jaar. Studenten worden de dupe, ook van bezuinigingen bij scholen. Want die kunnen de btw niet aftrekken. De hogere btw geldt immers óók voor schoolboeken en studieboeken, van universiteit tot mbo. Ook een bibliotheekabonnement wordt duurder. Daardoor raken bibliotheken zo’n 150.000 abonnees kwijt. Of beter gezegd: die mensen raken hun bibliotheek kwijt.

En als íémand na al die feiten nog steeds denkt dat ik hier sta te pleiten voor een ‘linkse hobby’: bedenk dat het een centrum-rechts kabinet was, dat bij de invoering van de btw koos voor het omgekeerde. Het Kabinet De Jong voerde een laag btw-tarief in voor boeken, juist om lezen te stimuleren. En om te zorgen dat boeken voor iedereen toegankelijk zouden blijven. Zij zagen de toegevoegde waarde van boeken lezen. En ze zagen in wat het de maatschappij zou kósten, als mensen minder gingen lezen.

Ik hoop dan ook dat het nieuwe kabinet diezelfde wijsheid heeft. Natuurlijk is er lef nodig om op een voornemen terug te komen. Maar zat lef niet in de titel van het hoofdlijnenakkoord?